آبنما در معماری ایران و جهان

گذری کوتاه به تاریخچه طراحی و ساخت آبنما در معماری ایران و جهان

ساخت آبنماهای ایرانی به عنوان یکی از اصول معماری سنتی ایران شناخته می شود. استخر و آبنما جزئی از عناصر تزیینی در طراحی معماری ایرانی بوده و امروزه نیز آبنما علاوه بر مکانهای مسکونی، در طراحی فضاهای سبز و فضاهای آبی، لند اسکیپ، محوطه ویلاها، استخر باغ ها و فضاهای شهری، یکی از المان های اصلی در طراحی های معماران ایرانی محسوب می گردد.

تاریخچه طراحی و ساخت آبنما در ایران و جهان

آبنما در ابتدا به منظور تامین آب آشامیدنی ساخته شده بود که در آن آب بواسطه یک نازل به هوا پرتاب می شده است. به عبارتی، آبنماهای اولیه کاربردی بوده و با اتصال به قنات ها برای مصارفی مانند تهیه آب آشامیدنی و برای استحمام و شست و شو در مناطق شهری و روستایی مورد استفاده قرار می گرفتند.

ایجاد آبنما در ابتدا با هدف تجلیل از افراد مشهور و اغلب پادشاهان طراحی و ساخته شد. در روم باستان آبنماها را اغلب از جنس برنز یا سنگ و برای بزرگداشت قهرمانان و الهه های روم باستان می ساختند.

لوئی چهاردهم پادشاه فرانسه، در باغ های شهر ورسای دستور ساخت آبنماهایی را داد که بتواند بواسطه آنها قدرت خود را به نمایش بگذارد.

در امپراتوری عثمانی، اغلب آبنماها را در کنار مساجد می ساختند تا مردم بتوانند به هنگام نماز از آب این آبنماها جهت وضو گرفتن استفاده کنند.

باغهای شالیمار در هند که به دستور امپراتور شاه جهان در سال 1641 ساخته شده اند دارای 410 آبنمای مرمری هستند که آب را به حوضی بزرگ می رسانند.

پادشاهان ایرانی قرون وسطی از آبنماها و فواره ها در مرکز قصرها و ورودی باغ های خود استفاده می کردند. آب چشمه ها در ارتفاعات از طریق لوله ای به قصر راه می یافت و از طریق سوراخ هایی کوچک که اغلب با سنگ مرمر ساخته شده بودند وارد حوض می شد. و یا از قدرت ریزش آب مصارف کاربردی همچون گرداندن آسیابهای آبی استفاده می شد.

باغ های پاسارگاد دارای سیستم آب نمایی ویژه ای بودند. این آبنماها که از حوضی به حوض دیگر متصل بودند، علاوه بر آبیاری باغ، صدایی دلنشین تولید می کردند. باغ فین در نزدیکی کاشان که مربوط به قرن نهم می باشد نیز دارای 171 فواره است که همگی به لوله ای متصل هستند تا آب را به "حوض جوش" برسانند.

با گذشت زمان و پیشرفت علم و بزرگ تر شدن و عوض شدن سبک زندگی شهری و زیاد تر شدن جمعیت دیگر روش های سنتی آبرسانی جوابگوی نیاز انسانها نبود و روشهای نوین هدایت آب مانند لوله کشی مورد توجه قرار گرفت از این رو کارآیی این گونه سازه های معماری شکلی کاملا تزئینی و دکوراتیو صورت آبنما را به خود گرفتند و بیشتر در فضاهای داخل ساختمان و یا تراس و حیاط و میدان های شهری و پارکها قرار گرفته اند و از آن ها دیگر برای تأمین آب مصرفی و آب آشامیدنی استفاده نمی شود.

در اواخر قرن بیستم بود که طراحی آبنماهای شهری، توسعه یافته و در آنها از پمپ های مکانیکی برای تحت فشار قرار دادن آب و پرتاب بیشتر آن به هوا استفاده شد. استفاده از این روش برای اولین بار در دریاچه ژنو در سال 1951 بود که آب را تا 140 متر به هوا پرتاب می کرد.

می توان گفت آبنمای پادشاه فهد در جده عربستان سعودی، که در سال 1980 ساخته شده است، تا به امروز تنها ترین فواره ای است که میتواند توسط پمپ های قدرتمند، آب دریا را با کمک نازلی که از جنس بسیار خاص و مقاوم ساخته شده است به ارتفاع 312 تا 350 متر با فشار 42 بار از سطح دریای سرخ پرتاب کند.

فضاهای آبی در پارک ها، باغ ها و منازل ایرانی

در طراحی و معماری پارک ها و باغ های ایرانی، آبنما یکی از عناصر ضروری به شمار می رود و این تا حد زیادی به ارزش مادی و معنوی آب و نمادی از پاکی و زندگی این مایه حیات بر می گردد.

در سبک معماری خانه های قدیمی، آبنما و حوض بعلت ماهیت آرامش بخشی و تزئینی که به حیاط منازل میداده، یکی از ضروریات به شمار می رفته است. استفاده از این سبک از معماری، امروزه نیز به دلیل گسترش بافت های سخت و زمخت در اماکن مسکونی و آپارتمان ها و حتی هایپرها و مجتمع های بزرگ می تواند به فضایی دنج برای آرامش ساکنان آن تبدیل شود. امروزه شرکت های کوچک و بزرگ در زمینه آبنما و فضاهای آبی و معماری آبی فعال می باشند که انواع پکیج های آبنما برای فضاهای کوچک داخلی خانه و آپارتمان ارائه می نماید و میتوانند مشاوران خوبی برای نیاز و خواسته شما باشند.

آبنما موزیکال اوج هنر طراحی و ساخت آبنمای پیشرفته با تکنولوژی روز

یکی از زیباترین آبنماها، آبنماهایی هستند که با موسیقی درآمیخته شده اند. حرکات این آبنماها با ریتم موسیقی که پخش می شود هماهنگ است و در عین حال با نور تزئین شده اند.

آبنماهای موزیکال برای نخستین بار در قرن اول میلادی در کتاب یک مهندس یونانی با عنوان پنوماتیک به تصویر کشیده شده است. یکی دیگر از معروفترین آبنماهای موزیکال ساخته شده در دروه رنسانس، در باغ های تیوولی دانمارک، طی سالهای 1550 الی 1572 ساخته شدند که برای پخش صدا در این آبنماها از لوله هایی با جنس برنز استفاده می شده است.

پیتر بودور، مهندس مکانیک مجارستانی، اولین مخترع طراحی آبنما به شکل موزیکال و با ضرب آهنگ بود که اولین بار در شهر ترانسیلوانیای رم ساخته شد. هسته مکانیکی این آبنما، سازه ای هیدرولیکی است که توسط نیروی آب به حرکت در می آید و در هر ساعت حرکت های بسیار زیبایی را به نمایش می گذارد.

امروزه در طراحی آبنماهای موزیکال جهت نمایش جلوه های پویا و زیبا، از افکتهای کامپیوتری و قابل برنامه ریزی شامل موسیقی، نور و حرکات موزون آب که توسط نازلهای متحرک و کنترلی ایجاد می شود، استفاده می گردد. آبنمای موزیکال برج خلیفه دبی و آبنمای موزیکال دادایکو کره جنوبی و بلاژیو لاس وگاس از جمله بزرگترین آبنماهای موزیکال در جهان هستند.

از جمله این آبنماها در ایران می توان به آبنمای موزیکال پارک ملت در تهران اشاره کرد که یکی از بزرگترین آبنماهای موزیکال در ایران بوده و در سال 2008 توسط شرکت آب و نور با تکنولوژی چینی ساخته شده است. در طراحی این آبنما از طیف نورهای متفاوت و حرکات نمایشی توام با پخش موسیقی استفاده شده است. این سازه یکی از جاذبه های بوستان بزرگ و قدیمی تهران یعنی پارک ملت واقع در خیابان ولیعصر می باشد که دارای 36 افکت اصلی و 456 افکت فرعی است و فواره های آن تا ارتفاع 2 الی 35 متر بالا می رود. این طرح روی دریاچه این پارک به اجرا درآمده است و می توان آن را بعنوان بزرگترین آبنمای شناور ایران نام برد و همچنین آبنمای ایران مال که توسط شرکت تک صاب و با تکنولوژی اروپایی (آلمانی OASE) در وسعت بسیار بزرگ اجرا شده اند.

کلام پایانی

همانگونه که اشاره شد، از دیر باز طراحی و ساخت آبنماها و حوض ها در خانه های قدیمی، پارک ها و باغها، مورد توجه معماران ایرانی قرار گرفته و به مرور از جنبه کاربردی این سازه ها کاسته شده و بیشتر جنبه تزئینی پیدا کرده اند ولیکن با تمام این اوصاف باید این را نیز توجه داشت که در فضاهای گرم و خشک وجود آبنما در محیط باعث ایجاد رطوبت ملایم مکفی و خنکی لذتبخش میگردد و به گونه ای طبیعی باعث تصویه هوا و در نتیجه مطبوع شدن فضای اطراف می گردد. از اینرو امروزه از این عناصر تزئینی به فراوانی در دکوراسیون منازل، لابی آپارتمانها و هتل ها، ادارات و مراکز عمومی استفاده میگردد.

گردآورندگان: مهندس محمد مددی، مهندس مرجان نبی یان

کيفيت را به قيمت بخريد